Hermanus Berserik

Geweest
15.10.17 - 21.01.18
11 A0022 Eva Broekema

Deze tentoonstelling is voorbij.

Locatie: Museum MORE, Gorssel

Dit najaar is in Museum MORE een grote overzichtstentoonstelling te zien van het werk van Hermanus Berserik. Wars van de heersende kunstmodes schilderde en tekende Berserik (1921-2002) in 60 jaar tijd een even omvangrijk als gevarieerd oeuvre bij elkaar. De meeste bekendheid geniet de Hagenaar als schilder van vrolijke voorstellingen vol humor, poëzie en soms een vleugje surrealisme.

Landschappen en stillevens vormen de hoofdmoot in het werk van Hermanus Berserik (‘Bers’ voor vrienden) en zijn niet zelden gecombineerd weergegeven. Zo zien we achter een blozende appel en een koffiemolentje op een vensterbank twee wandelaars lopen in een park of kijken we via twee hangende kettinghorloges naar de kassen en schoorsteenpijpen van het Westland. Andere typerende onderwerpen zijn poppen, wielrenners, vuurtorens, scheepsmodellen, camera’s, vliegtuigen en zeppelins. Die laatste gaan terug op een ervaring uit 1929, toen de 8-jarige Berserik het sigaarvormige gevaarte zag zweven boven Holland Spoor, op weg naar Amsterdam. Diezelfde zeppelin inspireerde Carel Willink tot zijn beroemde verbeelding van het luchtschip uit 1933, die zich in de collectie van Museum MORE bevindt. “Voor mij een schitterende Willink”, zei Berserik over dit schilderij.

Berserik kreeg zijn opleiding aan de Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag. Zijn academietijd viel nagenoeg samen met de Tweede Wereldoorlog. Hij leerde er behalve tekenen en schilderen ook druk- en illustratietechnieken, iets waar hij zijn hele leven lang profijt van zou hebben. Berserik geldt namelijk als een van de belangrijkste Nederlandse grafici van de 20ste eeuw. De leergierige Berserik probeerde tijdens zijn studie allerlei stijlen uit. Zijn voorbeelden haalde hij uit eenvoudige boekjes met illustraties in zwart-wit. Tentoonstellingen van moderne kunst waren er in die tijd van bezetting niet. Een Stilleven met gitaar entte Berserik op het werk van de kubist Georges Braque, zelfs zozeer dat dit de maker de bijnaam ‘Bersebraque’ opleverde. Na de Tweede Wereldoorlog, wars van heersende kunstmodes, vond Berserik zijn eigen stijl. Ondanks de groeiende dominantie van de abstracte kunst in de museumwereld, viel zijn unieke werk op.

Berserik had genoeg aan erkenning in het niet-officiële circuit. Hij verdiende zijn geld met opdrachten voor openbare kunst, boekomslagen, affiches en toneelontwerpen. Daardoor kon hij in zijn vrije werk ook echt vrij zijn. In de betrekkelijke luwte van Den Haag ontwikkelde Berserik zich zodoende tot een zeer eigenzinnig kunstenaar met een gestaag groeiende schare bewonderaars.

Voor Berserik was het maken van kunst geen hoogdravende bezigheid. “Ik heb geen boodschap”, zei hij. “Ik doe bij voorbaat afstand van alle heroïek. Ik schuw het grote gebaar dat zo gauw hol kan zijn. Ik wil de beschouwer niet schokken. Men kan geneigd zijn te zeggen dat ik niet veel heb. Ik héb ook niet zo veel, ik moet het er maar mee doen. Het enige wat ik zoek is rust, evenwicht, een beetje poëzie.” Precies die nuchterheid en bescheidenheid, die zo zeldzaam zijn in de moderne kunst, verklaren waarschijnlijk de grote populariteit van zijn werk.

‘De wereld onder een stolp’ heet de tentoonstelling, een treffende karakterisering, die zowel de breedte van Berseriks repertoire aanduidt als de intimiteit waarmee hij zijn motieven vastlegde. Berserik koesterde de gewone dingen en het kleine geluk: een mooie zomerlucht, glinsteringen op het water, een bosje bloemen op een kastje in de hal, zijn dochter met haar duiven, zijn zoon in de poppenkast. Het zijn kunstwerken die voor iedereen meteen te begrijpen zijn, er komt geen interpretatie aan te pas: “Er staat wat er staat.”

De tentoonstelling in Museum MORE geeft een overzicht van Berseriks werk, van zijn vroegste quasi-naïeve stadsgezichten van eind jaren 40 via zijn kleurrijke expressionisme uit de jaren 50 tot zijn meer realistische volwassen stijl daarna, waarin de kwajongen overigens nooit ver weg is. Naast de schilderijen is een selectie werk op papier en werk in opdracht te zien. De brede opzet maakt duidelijk dat voor Berserik de kunst geen geïsoleerd gebied was, maar juist zijn dagelijkse leven in al zijn aspecten omvatte.

Zijn pretentieloze voorstellingen maken hem tot een van de meest toegankelijke kunstenaars in de Nederlandse kunstgeschiedenis. Ook mensen die nog nooit van hem gehoord hebben, kennen vaak toch zijn werk. Berseriks vele ontwerpen voor affiches en boekomslagen, voor o.a. de PTT, de KLM en literaire uitgeverijen, behoren tot het collectieve geheugen van Nederland.